Από ψυχολογική άποψη, κεντρικό θέμα της «Σταχτοπούτας» είναι τα άγχη και οι ελπίδες που σχηματίζουν το βασικό περιεχόμενο της αδελφικής αντιπαλότητας ( rivalite frat.exn.elle). Δεν είναι τυχαίο ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι σχέσεις μεταξύ ομόφυλων αδελφών διαπνέονται από ανταγωνιστικές ή επιθετικές διαθέσεις. Τα αίτια αυτής της αντιζηλίας ανάγονται αφενός σε κοινωνικο-οικονομικά και αφετέρου σε ψυχολογικά αίτια. Το παιδί μέσα από το παραμύθι καταφέρνει και δίνει δίοδο στο άγχος που το διακατέχει εξαιτίας αυτής της αντιζηλίας. Θα δούμε λοιπόν πώς επιτυγχάνεται αυτό. Ταυτόχρονα μέσα από την ανάλυση, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε ερμηνεία στα διάφορα σύμβολα, ώστε να μελετηθούν οι διάφορες πτυχές και παράμετροι που σκιαγραφούν την προσωπικότητα της Σταχτοπούτας και ερμηνεύουν τη δράση της. Το παραμύθι λοιπόν αυτό εγγίζει προβλήματα της οικογενειακής ζωής και υποδηλώνει ενδοοικογενειακές σχέσεις και συγκρούσεις. Θα δούμε πώς μπορούν αυτές να αντιμετωπιστούν και επίσης θα ανιχνεύσουμε τις κοινωνικές, κ.λπ. αρχές και αντιλήψεις. Τέλος, θα παρατηρήσουμε τις συνθήκες ελευθερίας ή ανελευθερίας δράσης της ηρωίδας.
Η ονομασία Σταχτοπούτα θεωρείται μειωτική . Η λέξη «Ashenputten» προσδιορίζει τη θέση, την καταγωγή του «κοριτσιού της κουζίνας», του ταπεινού, του βρώμικου, που είναι υποχρεωμένο, ανάμεσα στις άλλες αγγαρείες, να καθαρίζει και το τζάκι. Στη γερμανική γλώσσα, η έκφραση «ζει στις στάχτες» συμβολίζει όχι μόνο την ταπείνωση, αλλά και την αδελφική αντιπαλότητα, όταν το ένα από τ’ αδέλφια υποτιμάται και μειώνεται, σε σχέση με τα άλλα . Παράλληλα όμως δηλώνει και την επιτυχία της ηρωίδας , που καταφέρνει να ξεπεράσει τις δυσκολίες της και να βρει την ευτυχία. Έτσι, παρόλο που αδελφές και μητριά (στις ξένες κυρίως παραλλαγές) ή μόνο αδελφές (στις ελληνικές παραλλαγές) καταπιέζουν και υποβιβάζουν την ηρωίδα, περιμένοντας από αυτήν να κάνει την πιο ταπεινωτική δουλειά και αναθέτοντάς της διαρκώς καθήκοντα, η ηρωίδα καταφέρνει στο τέλος και βγαίνει από τη σκληρή αυτή δοκιμασία, και μάλιστα νικήτρια.
Το παραμύθι της Σταχτοπούτας εκφράζει την αγωνία που βιώνει κάποιο παιδί, όταν νιώθει ότι υστερεί σε σχέση με τα αδέλφια του. Το άγχος που γεννά η αδελφική αντιζηλία φορτίζει το παιδί περισσότερο, καθώς αισθάνεται μειονεκτικά και νιώθει ότι το απορρίπτουν. Φοβάται ότι, εξαιτίας των αδελφών του, δεν μπορεί να κερδίσει την αγάπη και την προσοχή των γονιών του. Στις ελληνικές παραλλαγές, οι μεγαλύτερες αδελφές φθονούν τη μικρότερη, διότι απολαμβάνει περισσότερο την αγάπη και τη φροντίδα της μητέρας. Αναλογίες βρίσκουμε και στη βιβλική ιστορία του Ιωσήφ, όπου ακριβώς, επειδή ο πατέρας δείχνει την προτίμησή του και την αγάπη του στο μικρότερο γιο της οικογένειας, υφίσταται τη βάναυση συμπεριφορά των αδελφών του, οι οποίοι τον πετούν στο λάκκο και λένε στον πατέρα ότι πέθανε . Κι ο Ιωσήφ γίνεται δούλος, αλλά στο τέλος κατορθώνει, όχι μόνο να ξεπεράσει τα αδέλφια του, αλλά και να κατακτήσει υψηλή θέση στην κοινωνική ιεραρχία της Αιγύπτου. Κι εκείνος, όπως και η Σταχτοπούτα σε αρκετές παραλλαγές, δείχνει μεγαλοψυχία και συγχωρεί τα αδέλφια του.
Η Σταχτοπούτα προσελκύει τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια, καθώς και τα δύο φύλα έχουν νιώσει την αδελφική αντιζηλία σε κάποια φάση της ζωής τους, ανεξάρτητα από τη θέση τους στην οικογένεια (είτε πρόκειται για μοναχοπαίδι, οπότε ζηλεύει φίλους του που έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα σε σχέση με το ίδιο, είτε πρόκειται για αδέλφια, που ζηλεύουν το ένα το άλλο και διεκδικούν την αγάπη και την προσοχή των γονιών τους περισσότερο για τον εαυτό τους το καθένα). Εκείνο επομένως που χρειάζεται το παιδί, όταν το βασανίζει η ζήλια για τον αδελφό του ή την αδελφή του, είναι να του επιτραπεί να νιώσει ότι τα συναισθήματα του δικαιολογούνται από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Για να αντέξει το βάρος από τα συναισθήματα ζήλιας, χρειάζεται να ενθαρρυνθεί, να αναπτύξει φαντασιώσεις, ότι κάποια μέρα θα φτάσει και θα ξεπεράσει τα αδέλφια του. Η πίστη ότι το μέλλον του επιφυλάσσει καλύτερη μοίρα, το βοηθά να αντιμετωπίσει την τωρινή του κατάσταση. Χρειάζεται στηρίγματα, τη διαβεβαίωση ότι μεγαλώνοντας, δουλεύοντας σκληρά και ωριμάζοντας θα βγει τελικά νικητής, όπως ακριβώς και η Σταχτοπούτα.
Η Σταχτοπούτα επομένως μιλά για τα άγχη που προκύπτουν από την αδελφική αντιζηλία, για επιθυμίες και όνειρα που εκπληρώνονται, για την ανύψωση του ταπεινού, για την αναγνώριση της αλήθειας ακόμη κι αν κρύβεται κάτω από κουρέλια, για απονομή δικαιοσύνης, για την ανταμοιβή της αρετής και την τιμωρία του κακού. Πέρα όμως από αυτή την επιφανειακή δήλωση του περιεχομένου της ιστορίας, οι ψυχαναλυτές βρίσκουν ότι κρύβονται βαθύτερα νοήματα που θέτουν σε λειτουργία τους ασυνείδητους συνειρμούς μας. Κάτω από τις εμφανείς πηγές της αδελφικής αντιζηλίας, υποβόσκουν άλλα βαθύτερα αίτια εκδήλωσης μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Κατά τον Μπέτελχαϊμ, αυτή η επίδραση στον ασυνείδητο μηχανισμό συνειρμών αποτελεί έναν από τους λόγους που το παραμύθι έχει τέτοια απήχηση σε εκατομμύρια ανθρώπους ανά τους αιώνες .
Για τους ψυχολόγους το πρόβλημα έγκειται στο ότι πολλά παιδιά πιστεύουν ότι τους αξίζει ο υποβιβασμός. Υπάρχουν άτομα που υποφέρουν από την αδελφική αντιζηλία κι αισθάνονται φοβερή απελπισία, επειδή δεν μπορούν να αποδώσουν τα αίτια στην ηλικία τους και να δουν με αισιοδοξία ότι, η όποια άσχημη κατάσταση νιώθουν ότι βιώνουν, θα αλλάξει στο μέλλον. Σύμφωνα με τον Μπέτελχαϊμ επομένως, εξαιτίας κάποιων κρυφών σκέψεων ή επιθυμιών, το παιδί πιστεύει ότι του αξίζει ο υποβιβασμός, αλλά επειδή επιθυμεί οι άλλοι, και ιδίως οι γονείς του, να πιστεύουν σ’ αυτό και στην αθωότητά του, θέλγεται που στο παραμύθι «όλοι» πιστεύουν στην αθωότητα και στην καλοσύνη της ηρωίδας, ακριβώς επειδή ελπίζει ότι θα πιστέψουν και στη δική του καλοσύνη και αθωότητα.
Από την άλλη μεριά, η κακία της μητριάς και των αδελφών κάνει το παιδί να δικαιολογεί τις όποιες σκέψεις οργής ή κακίας έχει για τα αδέλφια του, καθώς στα μάτια του παιδιού η συμπεριφορά μητριάς και αδελφών είναι τόσο σκαιή, βάναυση και ποταπή, που η Σταχτοπούτα πράγματι είναι αθώα, άρα και το ίδιο . Τα δικά του ελαττώματα ωχριούν σε σύγκριση με την κακία και το φθόνο τους και, κατά συνέπεια, η δική τους απαίσια συμπεριφορά απενοχοποιεί το ίδιο το παιδί .
Η ψυχανάλυση συνδέει το αίσθημα της αυτολύπησης και της αναξιότητας που νιώθει το παιδί, ότι δηλαδή του αξίζει αυτή η άθλια κατάσταση, με το στάδιο της οιδιπόδειας σχέσης με τους γονείς του. Αρχικά, το παιδί πιστεύει ότι είναι το κέντρο του κόσμου και ότι όλοι το αγαπούν (είναι το στάδιο του λεγόμενου πρωτογενούς ναρκισσισμού) . Με το τέλος του σταδίου αυτού και την πρώτη κριτική που γίνεται από τους γονείς, το παιδί κλονίζεται και οι πρώτες οιδιπόδειες απογοητεύσεις το κατακλύζουν κι αισθάνεται ένα είδος απόρριψης. Καθώς το παιδί κοινωνικοποιείται, αντιμετωπίζει βαθμιαία ολοένα πιο έντονες κριτικές, ενώ του ζητούν να πράττει αντίθετα με αυτό που επιθυμεί και θέλει εκείνο, πράγμα που το εξοργίζει πολύ περισσότερο, επειδή πρέπει να συμμορφωθεί στις επιταγές των μεγάλων. Αυτό το οδηγεί στο να κάνει άσχημες σκέψεις για τους γονείς, για τις οποίες αισθάνεται ένοχο. Παράλληλα όμως, δε θέλει και να χάσει την αγάπη τους, την οποία πιστεύει ότι την κερδίζουν άλλοι (τα αδέλφια του) που είναι καλύτεροι από τον ίδιο. Αυτή και μόνο η σκέψη του γεννά το φόβο της απόρριψης, που σε συνδυασμό με το άγχος, ότι προτιμούν τους άλλους, του δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα και το κάνουν να νιώθει ότι το απορρίπτουν: εδώ ακριβώς εστιάζεται και η πηγή της αδελφικής αντιπαλότητας. Η έλλειψη επομένως αντικειμενικής κρίσης κάνει τα παιδιά να ταυτίζονται με τη Σταχτοπούτα, την οποία έχουν αναγκάσει να ζει στις στάχτες .
Το ίδιο όμως αυτό παραμύθι της Σταχτοπούτας καθησυχάζει το παιδί τόσο σε συνειδητό όσο και σε ασυνείδητο επίπεδο. Του χαρίζει αισιοδοξία,
ελπίδα και εμπιστοσύνη, καθώς του δείχνει πως, ανεξάρτητα από την όποια βοήθεια δέχεται η ηρωίδα, καταφέρνει να βγει από την υποβιβασμένη κατάσταση όπου έχει περιέλθει, να την υπερβεί και να ανυψωθεί. Παρά τα ανυπέρβλητα φαινομενικά εμπόδια, και χάρη στις ικανότητες και στις προσπάθειές της, η Σταχτοπούτα βγαίνει κερδισμένη και το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στο ίδιο. Πρόκειται επομένως για ένα αισιόδοξο παραμύθι που χαρίζει χαρά και προσδοκία στο παιδί.
Ας σταθούμε όμως λίγο περισσότερο στο σημείο της αδελφικής αντιζηλίας μιας και αποτελεί κεντρικό θέμα της Σταχτοπούτας .
Παρατηρούμε λοιπόν ότι οι σχέσεις μεταξύ ομόφυλων αδελφών είναι ανταγωνιστικές και τεταμένες. Συνήθως ο νεότερος/η από τους αδελφούς/αδελφές είναι προικισμένος/η με εξαιρετικά χαρίσματα κι αρετές (φυσικές- σωματικές – ηθικές), προκαλώντας άθελά του/της έτσι, τη ζήλια των μεγαλύτερων αδελφών, οι οποίοι αρκετές φορές επιθυμούν να τον/την βγάλουν από τη μέση.
Στο παραμύθι μας η ηρωίδα έχει το ρόλο του αθώου θύματος, που αποδεικνύει την αθωότητά της αποκαθιστώντας και το θρίαμβο της αρετής ενάντια στην κακία. Ο ρόλος της ηρωίδας στην οικονομία τόσο των οικογενειακών σχέσεων όσο και του παραμυθιού γενικότερα έχει ξεχωριστή σημασία.
Ας μην ξεχνούμε ότι από την αρχαιότητα κιόλας η μοίρα του υστερότοκου ήταν κυριολεκτικά και μεταφορικά εξαιρετική. Δεν είναι λίγες μάλιστα οι φορές, που τα μεγαλύτερα αδέλφια ιδιοποιούνται τα κατορθώματα και τις επιτυχίες του μικρότερου για να κερδίσουν ύπουλα την εύνοια του πατέρα (όποτε εμφανίζεται στη σκηνή) ή να καρπωθούν και να σφετεριστούν ό,τι του ανήκει. Στο τέλος όμως η τάξη αποκαθίσταται, η αλήθεια θριαμβεύει, η δικαιοσύνη επικρατεί και ο ήρωας/ ηρωίδα ανταμείβεται από τον πατέρα ή τον /την αγαπημένη του.
Σε αρκετά παραμύθια παραμερίζεται το στοιχείο της έκδηλης και έμπρακτης εχθρότητας, δίχως όμως να παύουν να υπογραμμίζουν και τη φυσική ή ηθική ανωτερότητα, την ικανότητα και την εξυπνάδα, την τύχη του. Παρά τα όσα υφίσταται ο ήρωας \ ηρωίδα, στο τέλος αποκτά μια θέση ανώτερη και πολύ πιο αξιοζήλευτη από εκείνη των μεγαλύτερων αδελφών.
Τόσο από κοινωνικο-οικονομική όσο και από ψυχολογική σκοπιά το θέμα της αντιζηλίας έχει προβληματίσει πολλούς. Σαφώς το παραμύθι στη συντριπτική του πλειοψηφία παίρνει το μέρος πάντα του υστερότοκου. Έτσι, η προνομιακή θέση που κατείχε στο εθιμικό δίκαιο ο πρωτότοκος, τόσο στην κλίμακα ιεραρχιών όσο και ως προς τα κληρονομικά δικαιώματα και τη διαχείριση της πατρικής κοινωνίας (φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο σε παλιότερες εποχές), παραγκώνιζε τον υστερότοκο, με τη λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση και μοίρα που απολάμβανε. Το λαϊκό παραμύθι, αποκαθιστώντας αυτήν την ανισότητα και εν μέρει αδικία, αντέτεινε στην οικονομικά και κοινωνικά λαμπρότερη θέση του πρωτότοκου τις αρετές, την εξυπνάδα και την καπατσοσύνη του υστερότοκου, που κατορθώνει να ξεπεράσει τις περισσότερες φορές αυτές τις αντικειμενικές αντιξοότητες, κερδίζοντας μια θέση καλύτερη, ανώτερη, λαμπρότερη από αυτή του πρωτότοκου.
Αυτή την κοινωνιολογική προσέγγιση έρχεται να συμπληρώσει και η ψυχολογική/ ψυχαναλυτική θεωρία. Η προσωπικότητα ενός παιδιού είναι συνάρτηση και της θέσης που αυτό κατέχει στη σειρά γεννήσεων των υπόλοιπων αδελφών. Κατά συνέπεια η όποια εχθρότητα ή αντιζηλία του πρωτότοκου στο πρόσωπο του υστερότοκου εκφράζει την έντονη ζήλια που αισθάνεται κάθε παιδί για ένα νεογέννητο αδελφό, που του στερεί την αποκλειστικότητα της αγάπης των γονιών, που απολάμβανε μέχρι τη στιγμή του ερχομού του νεότερου μέλους. Για τους ευρωπαίους, το μίσος προς το νεότερο αδελφό θεωρείται απόλυτα φυσιολογικό.
Στα παραμύθια η αντιζηλία και εχθρότητα των μεγαλύτερων αδελφών προς το μικρότερο προβάλλεται με τη μορφή πραγματικών ή συμβολικών αδελφοκτονιών. Δεν είναι λίγα τα παραμύθια, στα οποία τα μεγαλύτερα αδέλφια, προκειμένου να απαλλαγούν από την παρουσία του μικρότερου αδελφού (που είναι και πιο αγαπητός στους γονείς) τον εγκαταλείπουν ή τον στέλνουν να εκπληρώσει κάτι δύσκολο ή τον ρίχνουν σε πηγάδι. Οι όποιες ικανότητές του είναι συνάρτηση της μειονεκτικής του θέσης στην οικογένεια. Αναζητεί τρόπους υπεραναπλήρωσης ενάντια στην καταπίεση, στη στέρηση, και στην εξάρτηση, πράγμα που τον ωθεί στο να πράξει αξιοθαύμαστα πράγματα, να καταστρώνει πιο φιλόδοξα σχέδια, να σχεδιάζει ένα καλύτερο αύριο, να γίνεται περισσότερο φιλόδοξος .
Εξ αντικειμένου επομένως ωθούνται προς τη σύγκρουση και τον ανταγωνισμό τα ομόφυλα αδέλφια, καθώς διεκδικούν ίδια δικαιώματα, έχουν ίδιες υποχρεώσεις, ίδια συμφέροντα, μοιράζονται ίδιους ρόλους αυστηρά προσδιορισμένους στο ίδιο πεδίο δράσης και, κατά συνέπεια, θα πρέπει να ξεχωρίσουν, να διακριθούν.
Επιπλέον, μεταξύ ομόφυλων αδελφών δεν τίθεται θέμα αιμομικτικού δεσμού, κάτι που υπολανθάνει στη σχέση μεταξύ ετερόφυλων μέσα από μια εξωραϊστική και εξιδανικευμένη μορφή αδελφικής τρυφερότητας και αγάπης, ευγένειας και ανιδιοτέλειας. Τα πράγματα διαφέρουν στις περιπτώσεις ετερόφυλων αδελφών που αποτελούν πρότυπο ειδυλλιακής αρμονίας, καθώς η σχέση τους χαρακτηρίζεται και διαπνέεται από πλήρη αρμονία, αγάπη, τρυφερότητα, υπερ προστατευτικότητα και επιδεικνύουν απαράμιλλα συναισθήματα αλληλεγγύης, αδελφικής ενότητας και συνεργασίας, όταν η περίσταση το απαιτεί.
Εξαίρεση αποτελεί το παραμύθι «η Στρίγγλα», όπου η αδελφή αποδεικνύεται ανθρωποφάγος.
Πολλοί ψυχαναλυτές διαβλέπουν σε πολλές παραλλαγές που ανήκουν στον κύκλο παραμυθιών της Σταχτοπούτας, τη συνέπεια μιας οιδιπόδειας σχέσης μεταξύ πατέρα και κόρης κι εκεί αποδίδουν και τη θέση της Σταχτοπούτας . Έτσι σε πολλές παραλλαγές που είναι διαδεδομένες σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη παρατηρούμε ότι η Σταχτοπούτα φεύγει από το σπίτι της και τον πατέρα της, επειδή εκείνος θέλει να την παντρευτεί Σε άλλη πάλι ομάδα παραλλαγών ο πατέρας εξορίζει τη μικρή του κόρη του, επειδή πιστεύει πως δεν τον αγαπά, όπως εκείνος απαιτεί, για να ικανοποιηθεί ο εγωισμός του. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις ο ανταγωνιστής είναι πλέον ο πατέρας κι όχι η μητριά με τις αδελφές.
Κατά τους ψυχολόγους διαγράφεται ένας ολόκληρος κύκλος που αποτελεί την οιδιπόδεια εξέλιξη του κοριτσιού : στην αρχή αγαπά τη μητέρα του, που είναι καλή. Στη συνέχεια στρέφεται στον πατέρα της και επιζητά τη δική του αγάπη. Μητέρα και αδέλφια πια δρουν ως ανταγωνιστές.
Στο τέλος της οιδιπόδειας περιόδου, το παιδί αισθάνεται απομονωμένο και ολομόναχο. Στη διάρκεια της εφηβείας για μερικά άτομα ίσως και λίγο νωρίτερα το κορίτσι επιστρέφει στη μητέρα, αυτή τη φορά όμως, όχι ως ένα πρόσωπο που θα αγαπά αποκλειστικά, αλλά ως ένα πρόσωπο με το οποίο μπορεί να ταυτιστεί.
Μάλιστα επειδή και η εστία, το κέντρο του σπιτιού, θεωρείται σύμβολο της μητέρας, η προσπάθεια της ηρωίδας να ζει στις στάχτες μπορεί να συμβολίζει την προσπάθεια του κοριτσιού να κρατηθεί κοντά στη μητέρα και σε ό,τι αυτή συμβολίζει.
Ακόμη, θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι η αναφορά στη στάχτη του τζακιού μας οδηγεί στην ιστορία της θέσης της γυναίκας μέσα στο κοινωνικό σύστημα. Σε παλαιότερες, μητριαρχικές κοινωνίες, στη γυναίκα επιφυλασσόταν ο ρόλος της «φύλακα της εστίας», θέση που εθεωρείτο η υψηλότερη κοινωνική. Αργότερα όμως, με τον χριστιανισμό και την επικράτηση της ανδροκρατίας, η θέση αυτή υποβιβάστηκε.
Υπό το πρίσμα επομένως αυτό, όταν η Σταχτοπούτα θρηνεί την απώλεια της μητέρας, θρηνεί τόσο για το χαμό της μητέρας και για ό,τι συμβόλιζε γι’ αυτήν, αλλά και για τα χαμένα της όνειρα και τις προσδοκίες και για την απώλεια μιας καλής σχέσης που θα μπορούσε να έχει με τον πατέρα της. Η Σταχτοπούτα βιώνει πια τις οιδιπόδειες απογοητεύσεις και μέσα από την εκτίμηση και την περισυλλογή θα επιστρέψει για να διεκδικήσει πλέον την ευτυχία, όχι ως μικρό κοριτσάκι αλλά ως έφηβη, έτοιμη για γάμο. Θα είναι πια ένα ώριμο κορίτσι.
Στις παραλλαγές εκείνες, που ο πατέρας δίνει δώρα στη Σταχτοπούτα, στην ουσία της παρέχει τη δυνατότητα να συναντήσει τον πρίγκιπά της και να τον προσελκύσει κερδίζοντας την αγάπη του, πράγμα το οποίο καταλήγει στο να πάρει εκείνος τη θέση του πατέρα και να γίνει ο εκλεκτός της καρδιάς της κι ο άνδρας που θ’ αγαπά περισσότερο στη ζωή της.
Στις περισσότερες εκδοχές οι ψυχαναλυτές διαπιστώνουν μια μετάθεση και μια προβολή : η Μητέρα αντικαθίσταται από μια μητριά. Δεν είναι το κορίτσι που θέλει να υποβιβάσει τη Μητέρα, ώστε να έχει την προσοχή του πατέρα, αλλά μέσα από μια προβολή, είναι η μητριά εκείνη που θέλει την αντικατάσταση του κοριτσιού. Χάρη δε σε μια μετάθεση, εξασφαλίζεται και η απόκρυψη των πραγματικών επιθυμιών: οι αδελφές επιθυμούν την απομάκρυνση της ηρωίδας από τη θέση που δικαιωματικά της ανήκει.
Έτσι λοιπόν η αδελφική αντιζηλία παίρνει τη θέση οιδιπόδειας εμπλοκής που έχει απωθηθεί και γίνεται το κέντρο της πλοκής της ιστορίας. Το
αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθεί άγχος στο παιδί, το οποίο όμως ανακουφίζεται με το αίσιο και ευτυχισμένο τέλος. Το παιδί αναπτύσσει βαθιά αισθήματα για τη Σταχτοπούτα, αλλά παράλληλα, ασυνείδητα, βιώνει και το οιδιπόδειο άγχος, το οποίο όμως μετατρέπεται σε εμπιστοσύνη, καθώς το μήνυμα της ιστορίας είναι ξεκάθαρο: ο όποιος υποβιβασμός είναι ένα αναγκαίο στάδιο για να γίνει κάποιος ικανός να υλοποιήσει τις υψηλότερες ικανότητες του.
Αξίζει να σταθούμε λίγο στη θέση της Σταχτοπούτας. Η ηρωίδα ζει μέσα στις στάχτες, από όπου και το όνομά της. Σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή, η στάχτη μπορεί να δηλώνει τον υποβιβασμό και την κακομεταχείριση ή το πένθος . Αν κάνουμε όμως μια μικρή αναδρομή στους αρχαίους χρόνους, θα διαπιστώσουμε, ότι η φρούρηση της εστίας στην αρχαία Ρώμη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αξιώματα με κύρος για τις γυναίκες.
Η θέση της Εστιάδας ήταν αξιοζήλευτη. Ένα κορίτσι επιλεγόταν για το καθήκον αυτό μεταξύ των ηλικιών έξι και δέκα: σε τέτοια ηλικία βρισκόταν κι η Σταχτοπούτα στο χρόνο που υπέφερε, όπως εικάζουμε. Έπρεπε επιπλέον να είναι παρθένα. Οι Εστιάδες παρέμεναν ιέρειες για πέντε χρόνια μέχρι να φτάσουν σε ηλικία γάμου. Κατόπιν, και εφόσον εκπλήρωναν σωστά το ρόλο τους, παντρεύονταν άντρες εξέχοντες, όπως ακριβώς κι η Σταχτοπούτα. Έτσι, αθωότητα, αγνότητα, φύλαξη εστίας (φωτιά που εξαγνίζει) προκαλούν συνειρμούς που συνδέονται επίσης με τις στάχτες. Με την απόρριψη του παγανισμού στη χριστιανική εποχή, ένας επιθυμητός ρόλος υποβαθμίστηκε στον ταπεινότερο ρόλο.
Υπάρχουν όμως κι άλλοι συνειρμοί, που συνδέονται με τη ζωή κοντά στην εστία κι είναι απόλυτα κατανοητοί στα παιδιά. Η φωτιά και κυρίως το τζάκι αποτελεί ένα πολύ αγαπημένο μέρος, που συνδέεται με ευτυχισμένες στιγμές της οικογένειας και ξυπνά γλυκές αναμνήσεις.
Κατά τον Μπέτελχαϊμ, το να ζούμε μέσα στις στάχτες μπορεί να συμβολίζει τόσο τις όμορφες εποχές μαζί με τη Μητέρα κοντά στο τζάκι, όσο και το βαθύ πένθος για την απώλεια της σχέσης αυτής που είχαμε, απώλεια την οποία συμβολίζει ο «θάνατος» της Μητέρας. Το τζάκι επομένως δημιουργεί τέτοιες συνειρμικές εικόνες και μας θυμίζει την ευτυχισμένη και ξένοιαστη ζωή που ζούσαμε κάποτε και τη ριζική αλλαγή που επήλθε στη ζωή μας, όταν υποχρεωθήκαμε να εγκαταλείψουμε αυτή την ξένοιαστη ζωή και να έρθουμε αντιμέτωποι με τις αμφιθυμίες της εφηβείας και ενηλικίωσης.
Η απώλεια του αγαπημένου προσώπου στα παραμύθια (κυρίως της μάνας) επιφέρει ενίοτε και ενοχοποιήσεις και σε αυτό το καίριο ζήτημα των ενοχοποιήσεων ενυπάρχει μια βαθιά ψυχαναλυτική διάσταση η απώλεια της μητέρας είναι ιδωμένη σαν πληγή, σαν ακρωτηριασμός του εαυτού του πενθούντος ή σαν στέρηση, γεγονός που αποκαλύπτει ότι ο πόνος που αισθάνεται το πρόσωπο που πενθεί, μπορεί να είναι διάστικτος με αισθήματα φόβου, ανασφάλειας και μιας υφέρπουσας αμφιθυμίας και επιθετικότητας, που λειτουργεί και σαν προβολή της δυσαρέσκειας για το θάνατο και την απώλεια . Το πένθος αποτελεί μια καθαρτήρια, συγκινησιακή εμπειρία, που απελευθερώνει έντονες ψυχικές καταστάσεις (θλίψη, φόβο, κ.τ.λ.). Παράλληλα, λειτουργεί και ως μια διαδικασία εσωτερίκευσης και σύστασης μιας ατομικής μνήμης και η δημόσια έκφρασή του συντελεί στην αποδοχή της απώλειας και στη μάθηση του πώς να ζει κανείς μέσα από τη γνώση του θανάτου (η απώλεια της μάνας προκαλεί ρήξη στον οικογενειακό και κοινωνικό ιστό και κατ’ επέκτασιν βαθιά και βίαιη κρίση, καθώς διασαλεύεται η ενότητα της οικογένειας σε υλικό και συναισθηματικό επίπεδο). Τα δε τελετουργικά κωδικοποιούν και διακανονίζουν τη θλίψη, αφενός για να βοηθήσουν το άτομο που πενθεί να βιώσει το πένθος του με ομαλό τρόπο, αφετέρου για να βοηθήσουν την κοινότητα να αντιμετωπίσει τη διαλυτική πράξη του θανάτου, της απώλειας και του αποχωρισμού μέσα από μια δραματουργία που αφορά το σύνολο των συμμετεχόντων . Ο θρήνος σκοπό έχει να απαλύνει τον πόνο του αποχωρισμού, να βοηθήσει στην “ανάρρωση” από την απώλεια και να δημιουργήσει «περάσματα» ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών, βοηθώντας στη μύηση και στη διάβαση κρίσιμων στιγμών του βίου και επώδυνων ψυχικών καταστάσεων, μετατρέποντας το θρήνο και το πένθος σε εφόδια για τη ζωή.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης από ψυχολογική πλευρά και οι διάφορες μεταμορφώσεις της μητέρας άλλοτε σε δέντρο κι άλλοτε σε πρόθυμο ζώο (αγελάδα, κατσίκα, ψάρι, μοσχάρι, κ.τ.λ.), έτοιμο να βοηθήσει την ηρωίδα παρέχοντάς της τροφή είτε ρούχα ή ό,τι άλλο επιθυμήσει, τα οποία θα βοηθήσουν κιόλας να σαγηνεύσει το βασιλόπουλο. Μητέρα και φύση γίνονται μια αδιαφοροποίητη ενότητα προς ένα κοινό σκοπό: την προστασία και ανάπτυξη του παιδιού. Ο Erikson κάνει λόγο για ανάπτυξη «αισθήματος βασικής εμπιστοσύνης». Κατ’ αυτόν, το πρόθυμο ζώο ή το μαγικό δέντρο αποτελεί την ενσάρκωση αυτής της βασικής εμπιστοσύνης. Είναι η κληρονομιά μιας καλής μητέρας, η εγγύηση ότι θα είναι πάντα δίπλα του, να το στηρίζει, να το φροντίζει και να το προστατεύει ακόμα και στα πιο δύσκολα. Ακόμα κι όταν η μητριά ή οι αδελφές σκοτώνουν το ζώο, δεν στερούν τίποτα από τη Σταχτοπούτα, καθώς η εικόνα της καλής μητέρας είναι εσωτερικευμένη πλέον και ακόμα και η εξαφάνιση του εξωτερικού συμβόλου δεν μπορεί να το αλλάξει αυτό. Το αίσθημα της εσωτερικής εμπιστοσύνης είναι τόσο βαθιά ριζωμένο, που δε χρειαζόμαστε πλέον εξωτερικά στηρίγματα. Το ίδιο συμβαίνει σε όλους μας. Όταν έχουμε αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με κάποια πρόσωπα, ακόμα και σε περίπτωση απώλειας ή απομάκρυνσης τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, η εικόνα τους παραμένει ζωντανή μέσα μας.
Για να αποκτήσει λοιπόν το παιδί προσωπική ταυτότητα και να πετύχει την αυτοπραγμάτωσή του, χρειάζεται σταθερή βάση, που την έχει από τη σχέση με την καλή μητέρα και την απόκτηση ενός βασικού αισθήματος εμπιστοσύνης ότι μπορεί να τα καταφέρει. Στην ιστορία υπάρχει και η κακή μητριά με τις αδελφές, για να περάσει το μήνυμα ότι τελικά στη ζωή χρειάζεται να γνωρίσουμε και τις δύο όψεις: και το καλό και το κακό, διότι μόνο έτσι μαθαίνουμε να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ καλού-κακού, αναπτύσσουμε πρωτοβουλίες, αυτονομία, θετική ταυτότητα, είμαστε εργατικοί, και φροντίζουμε για την ανάπτυξη ενός ξεχωριστού εαυτού, που θα μπορούμε να τον αυτο-διαθέτουμε, όπως επιθυμούμε.
Το μήνυμα της Σταχτοπούτας είναι ολοφάνερο και περνάει στο παιδί: είναι δύναμη και όπλο μεγάλο να κρατάμε από το παρελθόν ό,τι καλύτερο, να καλλιεργούμε την αίσθηση της ηθικής, να παραμένουμε αληθινοί σε σχέση με τις αξίες και να μην επιτρέπουμε να μας νικά η κακία των άλλων.
Ένα άλλο σημείο στο οποίο στέκονται οι ψυχαναλυτές, είναι και το σημείο της εμφάνισης της ηρωίδας στο χορό ή στην εκκλησία. Η ηρωίδα τρεις φορές κάνει την εμφάνισή της μπροστά στο βασιλόπουλο και τις τρεις ξεφεύγει. Σε εμφανές επίπεδο, αυτό δηλώνει τη θέληση της ηρωίδας να τη διαλέξει ο νέος γι’ αυτό που πραγματικά είναι κι όχι εξαιτίας της λαμπρής και εκθαμβωτικής της εμφάνισης. Σε ένα όμως βαθύτερο επίπεδο, η τριπλή αυτή επανάληψη της επίσκεψης της στο χορό, συμβολίζει την αμφιθυμία και την αβεβαιότητα του μικρού κοριτσιού που θέλει από τη μια να δεσμευτεί, αλλά από την άλλη φοβάται .
Τέλος, όσον αφορά τη δοκιμή του παπουτσιού, που αποτελεί και το μέσο για τη λύση του δράματος της Σταχτοπούτας, ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές αποδίδουν στο γοβάκι συμβολικό περιεχόμενο. Το θεωρούν είδος φαλλικού συμβόλου. Συγκεκριμένα, το παραλληλίζουν με το σύμβολο του κόλπου. Ο Jameson αναφέρει αρκετά παραδείγματα, στα οποία το γοβάκι χρησιμοποιείται ως σεξουαλικό σύμβολο στην Κίνα . Το γεγονός ότι το γοβάκι είναι εύθραυστο και εξαιρετικά λεπτό και δεν πρέπει να σπάσει (σε ξένες, όχι ελληνικές παραλλαγές) δημιουργεί συνειρμούς με τον υμένα των γυναικών. Από την άποψη αυτή και η φυγή της Σταχτοπούτας δηλώνει αυτό ακριβώς το φόβο δεν αισθάνεται ακόμη έτοιμη για ένα τέτοιο σημαντικό βήμα.
Στις διάφορες παραλλαγές το γοβάκι το δοκιμάζει η ίδια η ηρωίδα, γεγονός που δηλώνει την συγκατάνευσή της και υπογραμμίζει, ότι είναι πια έτοιμη για γάμο. Υπάρχουν όμως και παραλλαγές, στις οποίες ο ίδιος ο νέος φορά το γοβάκι στη Σταχτοπούτα, γεγονός που παραλληλίζεται με το πέρασμα του δαχτυλιδιού στο δάχτυλο της μέλλουσας νύφης στους αρραβώνες και συμβολίζει ότι οι δυο τους θα είναι πια ενωμένοι κι ότι η κοπέλα του ανήκει.
Το μικροσκοπικό πόδι σε συνάρτηση με ένα όμορφο παπούτσι δημιουργεί ασυνείδητη ερωτική έλξη. Πρόκειται για μοτίβο πολύ παλιό, πολύ πιο παλιό από την κινέζικη παραλλαγή, όπως ήδη έχουμε αναφέρει . Η αναδρομή στο παρελθόν αποδεικνύει ότι και στην Αρχαία Αίγυπτο το γυναικείο γοβάκι, ως σύμβολο του στοιχείου που θεωρείται πιο επιθυμητό σε μια γυναίκα, ξυπνούσε στους άνδρες την αγάπη και το ερωτικό ενδιαφέρον για συγκεκριμένους, αλλά βαθιά ασυνείδητους λόγους . Μάλιστα, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, γοβάκια κατασκευασμένα από πολύτιμο υλικό μαρτυρούνται από τον τρίτο αιώνα στην Αίγυπτο. Αναφέρεται ότι ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός σε ένα διάταγμά του όριζε τις μέγιστες τιμές για διάφορα είδη υποδημάτων μεταξύ των οποίων και γοβάκια από εξαιρετικής ποιότητας βαβυλωνιακό δέρμα, βαμμένο πορφυρό ή κατακόκκινο, και χρυσοποίκιλτα γοβάκια για γυναίκες.
Όσον αφορά μάλιστα το μέγεθος του ποδιού στην Κίνα, οι κοπέλες με μικροσκοπικό πόδι έχαιραν της εκτίμησης όλων, και οι άνδρες προτιμούσαν να παντρευτούν γυναίκες με μικρό πόδι. Αν μια γυναίκα κατάφερνε να κρύψει τα πόδια της μέχρι το γάμο και ανακάλυπταν
αργότερα ότι είχε μεγάλα πόδια, πεθερά και κουνιάδες την περιγελούσαν.
Αν επίσης δεχθούμε ότι τα ρούχα χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν μια στάση ή ότι έχουν να κάνουν με την «persona», το υπόδημα, που αποτελεί κι αυτό είδος ένδυσης, καλύπτει το πόδι και είναι αυτό με το οποίο ακουμπάμε πάνω στη γη, τότε θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι εκφράζει τη στάση απέναντι στην πραγματικότητα, καθώς αποτελεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς, άποψη που εκφράζει η Marie-Louise von Franz. To υπόδημα όμως εκφράζει και δύναμη, εξ ου και η φράση «πατά πόδι».
Πάνω στο θέμα αυτό του παπουτσιού, η ψυχανάλυση διαβλέπει πέρα από την αδελφική αντιζηλία κι ένα σεξουαλικό φθόνο κι έναν φόβο, το «άγχος του ευνουχισμού». Μέσα στο πλαίσιο αυτό του συμπλέγματος ευνουχισμού στο θηλυκό φύλο, του οποίου συμβολική έκφραση αποτελεί το γοβάκι, εξηγείται και ο αυτο-ακρωτηριασμός των θετών αδελφών. Μπροστά στην επιθυμία τους να γίνουν βασίλισσες και να κερδίσουν το βασιλόπουλο, δε διστάζουν ακόμα κα να ακρωτηριάσουν μέλος του σώματός τους (χαρακτηριστική περίπτωση η παραλλαγή των αδελφών Grimm). Πιστεύουν έτσι ότι θα γίνουν πιο θηλυκές. Στην ψυχαναλυτική θεωρία η αιμορραγία αυτή μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: είτε αποτελεί απόδειξη της θηλυκότητας είτε συμβολίζει την εμμηνόρροια . Η προσπάθεια τους όμως αυτή αποτυγχάνει, καθώς τα πουλιά αποκαλύπτουν την απάτη: η σωστή νύφη (παρθένος νύφη) είναι η Σταχτοπούτα κι όχι αυτές. Κατά συνέπεια, το γοβάκι αποτελεί ένα πολύπλοκο και πολύσημο σύμβολο, που προκαλεί ποικιλία ασυνείδητων ανταποκρίσεων, τουλάχιστον κατά τις ερμηνείες των ψυχαναλυτών.
Η ψυχαναλυτική θεωρία εξέτασε και τον κανιβαλισμό, όχι απλά ως ένα σπάνιο φαινόμενο που αφορά μόνο ορισμένες πρωτόγονες φυλές ή ως περιθωριακή πρακτική που εντάσσεται στα τελετουργικά ορισμένων θρησκειών, αλλά ως βασική συνισταμένη του ανθρώπινου ψυχισμού, «ως ορμής που ξαναγεννιέται με κάθε ανθρώπινο βρέφος» .
Τόσο η ψυχιατρική όσο και η ψυχανάλυση εξετάζουν το συγκεκριμένο φαινόμενο ως ενόρμηση. Για παράδειγμα, ο Φρόιντ στην περίφημη θεωρία της σεξουαλικότητας , μιλούσε για ενορμήσεις των μικρών παιδιών και διέκρινε τρία στάδια: το στοματικό (κανιβαλικό), το πρωκτικό και το γεννητικό, τα οποία εμφανίζονται και εξελίσσονται στα πρώτα στάδια της ζωής μας.
Έτσι η θεωρία της ψυχανάλυσης παραδέχεται μια στοματική οργάνωση που αντιστοιχεί σ’ ένα προγεννητικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής επιθυμίας, στη διάρκεια του οποίου οι σχέσεις με τα αντικείμενα επιθυμίας συνδέονται με τη στοματική δραστηριότητα, το θηλασμό, τη λήψη τροφών, την πραγματική ή συμβολική ενσωμάτωση των αντικειμένων από τη στοματική οδό .
Οι καταστροφικές ορμές μεταξύ γονέων-παιδιών ανάγονται κυρίως στο στοματικό και σαδοστοματικό στάδιο, ενώ οι περισσότερες από τις αρνητικές αναπαραστάσεις της σχέσης αυτής αποκαλύπτουν σαδοστοματικές φαντασιώσεις, και βιώνονται μέσα από επιθυμίες συσσωμάτωσης, ανθρωποφαγίας, παιδοθυσίας οι επιθετικές ορμές μεταξύ ομόφυλων αδελφών επικαλούνται, συστηματικά, φαντασιώσεις που συνδέονται με το σαδοπρωκτικό στάδιο .
Ο Γάλλος εθνολόγος Georges Devereux, μελετώντας το θέμα της πατροκτονίας και της παιδοκτονίας, βρήκε και στήριξε με κατηγορηματικές στατιστικές ότι από καταβολής χρόνου οι περιπτώσεις παιδοκτονίας είναι πολύ περισσότερες από αυτές, όπου το θύμα είναι ο πατέρας ή η μητέρα. Οι θυσίες γονέων ήταν πολύ πιο σπάνιο/ αραιό φαινόμενο. Όταν όμως αυτό συμβαίνει, η ποινή που επισύρει μια τέτοια πράξη είναι αυστηρότερη, βαρύτερη και υποδειγματική. Η μητροφαγία των αδελφών στις ελληνικές παραλλαγές, ως πράξη, έχει έναν απεχθή χαρακτήρα.
Τόσο επομένως η ανθρωποκτονία όσο κι ο κανιβαλισμός και η αιμομιξία αποτελούν μείζονες αντικοινωνικές ορμές με βάση τη θέση της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Κι ενώ οι δυο πρώτες εμφανίζονται στο λαϊκό παραμύθι, η τελευταία είναι διακριτικότερη και εμφανίζεται μέσω συμβολικών παραστάσεων, έμμεσων αναφορών κι έχοντας λανθάνοντα χαρακτήρα. Ο Claude-Levi Strauss έχει ήδη υπογραμμίσει την παλαιότητα της ύπαρξης του φαινομένου, όπου οι άνθρωποι βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ανεπάρκεια των αναγκαίων πόρων για την εξασφάλιση της επιβίωσης και της αναπαραγωγής τους.
Θα λέγαμε ότι οι κανιβαλικές τάσεις παρουσιάζονται με μεγάλη συχνότητα στα παραμύθια. Ο ενδο-οικογενειακός μάλιστα κανιβαλισμός, αν και σπανιότερος από άλλες μορφές λιγότερο απορριπτέες, αναφέρεται με λεπτομερείς περιγραφές.
Κι ενώ η ανθρωποφαγία δεν αποτελεί αντικείμενο απόλυτης και άνευ όρων απαγόρευσης, οι αιμομικτικές ορμές κατέχουν στο πλαίσιο της ψυχοσυναισθηματικής οικονομίας, μια ενδιάμεση θέση μεταξύ της ανθρωποκτονίας και του κανιβαλισμού. Δεν αποτελούν αντικείμενο επιεικούς αντιμετώπισης πράγμα που συμβαίνει υπό όρους με την ανθρωποκτονία, αλλά ούτε και έχει εγκαταλειφθεί ολοκληρωτικά από τη συνείδηση. Οι αιμομικτικές ορμές βιώνονται από το κοινωνικό σύνολο ως ιδιαίτερα επώδυνες και απειλητικές, γι’ αυτό και τα μέτρα για την καταστολή τους είναι δραστικά, άρα και αμεσότερα, ακριβώς επειδή θέτουν σε κίνδυνο την κυρίαρχη ηθική. Επιπλέον, εξαιτίας της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του πολιτισμικού συστήματος απ’ όπου προήλθαν τα παραμύθια σε συνάρτηση με τον κώδικα τιμής από το χριστιανικό ήθος, προκαλούν απώθηση και καταστολή των θεμάτων που σχετίζονται με τη γενετική ορμή περισσότερο σε μεσογειακές κοινωνίες, «όπου αυτή η ορμή είναι φορτισμένη με αιμομικτικές και ενοχοποιητικές φαντασιώσεις» .
Η ιστορία της Σταχτοπούτας προσφέρει εμφανή και καλυμμένα ψυχολογικά μηνύματα στο παιδί. Έτσι, το μικρό παιδί μαθαίνει ότι, για να αναπτύξει κάποιος πλήρως την προσωπικότητά του, θα πρέπει να δουλέψει σκληρά, να μάθει να ξεχωρίζει το καλό από το κακό (όπως έκανε και η Σταχτοπούτα, διαλέγοντας τις φακές). Ακόμη και μέσα από τις στάχτες, μπορούμε να κερδίσουμε σημαντικά πράγματα, αρκεί να αγωνιζόμαστε.
Η ιστορία λοιπόν προσφέρει τόσο στο παιδί ανακούφιση, λέγοντάς του ότι υπάρχει πάντα μια περίοδος δυσκολίας που όμως καταλήγει σε αίσιο τέλος (ασυνείδητα βέβαια, δηλώνεται κυρίως ότι, εξαιτίας των όσων υπομένει ένα παιδί από τα αδέλφια του, στο τέλος, πετυχαίνει περισσότερα), όσο και στους γονείς, ότι μπορεί να φαίνονται για ένα διάστημα στα μάτια των παιδιών τους κακοί και απορριπτικοί, αυτό όμως είναι για το καλό τους.
Τα παραμύθια διδάσκουν, καθώς σε αυτά ο εξωτερικός κόσμος συναντιέται με τον εσωτερικό. Από τον καθένα μας εξαρτάται να «ολοκληρώσει», ανάλογα με την ιδεολογία ή τις πεποιθήσεις του, την πραγματική επίδραση αυτής της σιωπηρής διαπαιδαγώγησης . Ασκούν μια άψογη παιδαγωγική λειτουργία με την ευρεία έννοια του όρου και βοηθούν τον άνθρωπο να βρει απάντηση στο προσωπικό του αίνιγμα.
Η μεγαλύτερη όμως ωφέλεια του παραμυθιού για το παιδί και τον άνθρωπο γενικά έγκειται στο μεγαλειώδες και αισιόδοξο μήνυμα που περιέχει: όσες δυσκολίες και αν συναντήσει, όσες αντιξοότητες και εμπόδια και αν παρουσιαστούν, στο τέλος, θα νικήσει. Και μόνο από την άποψη ότι έτσι χαλυβδώνεται ο ανθρώπινος χαρακτήρας, δικαιώνεται η καβαφική ρήση, ότι το ταξίδι είναι αυτό που μετράει και όχι τόσο ο προορισμός. Πολύ δε περισσότερο για τα παραμύθια, όπου η επικράτηση του δίκαιου και η κυριαρχία του καλού είναι κανόνας και βασικό γνώρισμα κι έχει ως αποτέλεσμα την επίταση της αισιοδοξίας και της ελπίδας ότι τελικά το καλό ποτέ δε χάνεται.
Από ψυχολογική άποψη τα γεγονότα που διαδραματίζονται στα παραμύθια στην ουσία είναι ένα ταξίδι, που κάθε σταθμός οδηγεί και στην ανακάλυψη του εαυτού μας. Το ταξίδι αυτό περιλαμβάνει, σύμφωνα με τον Cashdan, τέσσερις σταθμούς: τη διασταύρωση, όπου ο ήρωας οδηγείται σ’ ένα ξένο τόπο στον οποίο διάφορες μαγικές συγκυρίες και παράξενα πλάσματα υπάρχουν. Η συνάντηση με ένα κακό μια κακιά μητριά, μια δολοφόνο μάγισσα ή άλλη κακόβουλη φιγούρα ακολουθεί, κι αυτό είναι ο δεύτερος σταθμός. Στο τρίτο μέρος του ταξιδιού έπεται ο αγώνας, η σύγκρουση, όπου ο ήρωας έρχεται σε ρήξη με το κακό σε έναν ζωής και θανάτου αγώνα, όπου το καλό θριαμβεύει, και τέλος το ταξίδι ολοκληρώνεται με μια γιορτή, μια γαμήλια γιορτή ή την επανένωση της οικογένειας, κατά την οποία εορτάζεται η νίκη επί του κακού κι όλοι ζουν ευτυχισμένοι.
Το παραμυθιακό ταξίδι σε ανεξερεύνητους κόσμους ισοδυναμεί, παραλληλίζεται με ένα εσωτερικό ταξίδι. Όσο πιο βαθιά πηγαίνει ο πρωταγωνιστής σε απαγορευμένες περιοχές, τόσο ο αναγνώστης μεταφέρεται σε ανεξερεύνητες περιοχές του εαυτού του. Και όπως ακριβώς η ηρωίδα έρχεται αντιμέτωπη με κίνδυνους κανιβαλισμό, βασανιστήρια ή εξορία, τόσο ο αναγνώστης αναγκάζεται να συμβιβάσει μάχες και απειλές στην ψυχή. Από αυτή την άποψη τα παραμύθια παρέχουν στα παιδιά την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν εσωτερικές δυνάμεις, που απειλούν την ταυτότητά τους και τη θέση τους στον κόσμο . Κι όχι μόνο αυτό. Κάθε φορά που το κακό νικιέται, η πίστη του παιδιού στις δικές του ικανότητες να καταπολεμήσει αμφιβολίες και προβλήματα δυναμώνει. Οι ισορροπίες αποκαθίστανται και αισιοδοξία καταλαμβάνει την ψυχή των παιδιών.
Αυτός ακριβώς ο λόγος είναι μια από τις αιτίες που τα παιδιά γυρνούν ξανά και ξανά στα παραμύθια και θέλγονται τόσο πολύ. Διότι τα παραμύθια είναι ταξίδι θριάμβων και μεταμορφώσεων.
Από το βιβλίο: «Το παραμύθι της Σταχτοπούτας στις ελληνικές και ξένες παραλλαγές» Αθηνά Ντούλια. Εκδόσεις Παπαζήση
Χειροποίητη κούκλα-Σταχτοπούτα από Efi Peppa
0 Comments